لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

ادبیات نظری و شواهد تاریخی حاکی از آن هستند که در غیاب پیش شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، جنبش های اجتماعی و انقلابی لزوما به دموکراسی و تحکیم دموکراسی نمی انجامند و احتمالا به آشوب و جنگ داخلی بیانجامند؛ بحران و جنگ داخلی سوریه، یکی از بارزترین مصادیق در این زمینه است. در این نوشتار، نگارندگان با رویکرد نظری جامعه شناختی تاریخی- سیاسی و روش تحقیق تبیینی علی- تحلیلی تلاش داشته اند که به این پرسش پاسخ دهند: چرا اپوزیسیون سکولار در بحران سوریه به سمت رادیکالیسم و دور شدن از اهداف و راهبردهای اصلاح طلبانه سوق یافت؟ فرضیه پژوهش آن است که اپوزیسیون سکولار به دلایل مهمی همچون پاسخگویی ضعیف حکومت بشار اسد در قبال خواسته های اصلاح طلبانه اپوزیسیون سکولار از یک سو و عدم شکل گیری اجماع نظر راهبردی و تاکتیکی در جریان سکولار به خاطر شکاف های قومی-زبانی و شکاف های سیاسی و ایدئولوژیک از سوی دیگر، به سرعت از خواسته های اصلاح طلبانه و پویش مبارزاتی دموکراتیک منحرف شده و به سمت جنگ داخلی و رادیکالیسم مسلحانه کشانده شد. یافته های این پژوهش، تاییدکننده کامل فرضیه پژوهش هستند، یعنی آمیزه ای از نقش آفرینی منفی و رادیکال سکولارها و نیز اسلامگرایان تکفیری منجر به یأس شدید مردم و بدنه اجتماعی از این کنشگران و از بین رفتن مشروعیت کامل اپوزیسیون سکولار و غالب شدن جریانات مخوف تکفیری بر سپهر سیاسی و اجتماعی سوریه شدند.

اکثر ملت های ناحیه خاورمیانه در یک دوره نسبتا طولانی از برخی مزایای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی اجتماعی بی بهره و محروم بوده اند. ساختار سیاسی کشورهای خاورمیانه برای سالیان دراز بصورت نظام پادشاهی با گرایشات قبیله ای، عشیره ای و مذهبی بوده که رهبران ناحیه از این گرایشات بعنوان ابزار کشورداری برای بقاء سیستم سیاسی خود استفاده کرده و می کنند. اما این گونه سیستم ها تنها منافع یک گروه خاص از جامعه را مد نظر گرفته و سایر طبقات و گروههای جامعه را از مشارکت سیاسی و بهره اقتصادی تا حدود زیادی محروم می سازند. به سبب اینگونه محرومیت ها و با گسترش تکنولوژی و تبادل ارتباطات و کسب آگاهی های نسبی از حقوق مدنی و آزادی های اقتصادی فرهنگی دیگر جوامع، دولتهای منطقه خاورمیانه با انباشتی از مطالبات و خواسته های مردم مواجه گردیده اند. خواسته های مردم خاورمیانه تغییر بنیادین و یا اصلاحات در ساختار سیاسی، اجتماعی و افزایش مشارکت مدنی و بهبود وضعیت اقتصادی بوده که عدم پاسخ گویی صحیح و کارآمد به این مطالبات، منجر به اعتراضات و نا آرامی های چند سال اخیر در منطقه گشته است.اعتراضات مردم کشور سوریه و بحران ناشی از آن، نسبت به دیگر بحران های صورت گرفته در دیگر کشورهای خاورمیانه ای، یک دوره طولانی تری را طی می کند و علت آن را می توان در مقاومت حکومت سوریه و دخالت برخی از قدرتهای منطقه ای و فرامنطقه ای در بحران این کشور دانست. مداخله قدرتهای بیگانه در بحران سوریه به سبب موقعیت حساس جغرافیایی و استراتژیکی سوریه بوده که منافع هر یک از بازیگران تاثیر گذار در تحولات سوریه را دربر دارد.

علیرغم وجود خشونت در خاورمیانه، خشونت جاری در این منطقه از جمله در بحران سوریه، ماهیت متفاوت با گذشته دارد. از این رو، سوال اصلی این است که آنچه امروزه در سوریه در حال وقوع است، با کدامیک از اقسام خشونت قابل تطبیق است؟ و چه عواملی، شکل دهنده و گسترش دهنده آن است؟ خشونت های کنونی در سوریه موج جدیدی از خشونت است که ماهیت چندضلعی داشته و در بستری ساختاری، از خشونت واکنشی در ابتدای امر، به ترکیبی از خشونت های واکنشی، سازمان یافته، فرقه ای و تدافعی تبدیل شده و هم افزایی آنها با یکدیگر، هویت متمایزی از خشونت ورزی در تاریخ معاصر خاورمیانه بوجود آورده است. پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی صورت پذیرفته است. بررسی در این پژوهش نشان داد که ماهیت خشونت در بحران سوریه را اندیشه های فرقه گرا و تکفیری سلفی ها(خشونت فرقه ای) و نحوه مواجهه حزب بعث سوریه با اخوان المسلمین در گذشته و اشتباهات تاکتیکی این رژیم در ابتدای جریان بیداری اسلامی(خشونت واکنشی) از یک سو و دخالت های سازمان یافته بازیگران خارجی مانند آمریکا، اسرائیل، عربستان، ترکیه و. . . (خشونت سازمان یافته) و پاسخ نظام سوریه به سناریوی براندازی مداخله گرهای خارجی(خشونت دفاعی) از سوی دیگر شکل داده است.

کشورهای جهان با توجه به منافع ملی که برای خود تبیین نموده اند و ارزیابی هایی که از قدرت های رقیب خود دارند، تلاش می کنند با بهره گیری از موقعیت مکانی و سایر عوامل موثر بر قدرت ملی نسبت به اتخاذ سیاست های مناسب در راستای راهبرد دفاع ملی خود اقدام نمایند. در این راستا، در پی تحولات اخیر منطقه ی خاورمیانه، ترکیه تلاش می کند با توجه به سیاست خود یعنی «صفر کردن مسائل خود با همسایگان»، در کنار کشورهای غربی به ویژه آمریکا و رژیم صهیونیستی و چند کشور عربی همسو با منافع غرب در پی دخالت برای براندازی حکومت مردمی بشار اسد در سوریه است.از این رو، این مقاله تلاش می کند با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین تنگناهای ژئوپلیتیکی ترکیه و تاثیر آن در بحران ایجادشده در سوریه بپردازد. بررسی هایی که در این پژوهش انجام شد، نتایجی را در بر داشته است، از جمله می توان به مواردی اشاره کرد: تضعیف و شکستن محور مقاومت و کاهش عمق راهبردی ایران که به عنوان رقیب منطقه ای ترکیه محسوب می شود، در جهت افزایش دادن نفوذ و قدرت چانه زنی خود در منطقه و جهان، جلب نظر اتحادیه ی اروپا و غرب جهت پذیرش عضویت ترکیه در این اتحادیه، تغییر نگرش سیاسی در هیأت حاکمه ی (حزب عدالت و توسعه) ترکیه در جهت سیاست های نوعثمانی گرایانه (توسعه طلبانه) و پیگیری مسائل قومی- تاریخی و به ویژه مسائل مرزی به نفع خود، تغییر ماهیت دولت علوی سوریه و روی کار آمدن حکومت سنی مذهب در جهت همسو بودن با اهداف ترکیه و غرب، و در کلام آخر در جهت منافع اقتصادی ترکیه است که بیش تر اهداف ذکرشده، موقعیت ترکیه را از نظر سیاسی و ژئوپلیتیکی در جهت رسیدن به این منافع (الگوی غالب منطقه ای با رشد اقتصادی بالا) بهتر خواهد کرد.

چین از اوایل دهه 1980 برای مصون ماندن از پیامد بحران های بین المللی به سیاست خارجی کم هیاهو روی آورده است. بر این مبنا بیجینگ در عین هم سویی با روسیه و ایران در بحران سوریه، مایل به پرهیز از تنش با طرف های مقابل نیز بوده است. لذا رفتار چین در سوریه به نوعی در مقابل آمریکا و متحدانش قرار دارد؛ اما این به معنای ورود چین به رقابت های ژیوپلیتیکی نیست. اگرچه بیجینگ به طور مستقیم درگیر بحران سوریه نشده است اما درصدد کسب جایگاه اقتصادی مناسب در دوران پسابحران است. دستیابی به هدف مذکور نیازمند یک الگوی رفتاری ویژه است. از این رو جای پرسش است که رویکرد چین در بحران سوریه چگونه بوده است؟ و نقش این کشور در سوریه پسابحران چگونه خواهد بود؟ در چارچوب نظریه موازنه نرم و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی این فرضیه بررسی شده است که «چین به طور غیرمستقیم به موزانه قوا در سوریه کمک کرده است. اما بیجینگ بیش از این که نگران سرنوشت سیاسی و ژیوپلیتیکی سوریه باشد درصدد تقویت جایگاه اقتصادی خود در سوریه پسابحران است. » شواهد حاصل از این پژوهش نشان از تقویت جایگاه احتمالی چین در سوریه پسابحران دارد.

فدراسیون روسیه به عنوان قدرتی برآمده از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی همواره تلاش داشته تا جایگاه خود به عنوان یک قدرت بزرگ در معادلات سیاست جهانی را احیا نموده و این گزاره را با تمام توان پیگیری نماید. این موضوع سبب شده تا رویکرد ژئوپلیتیک روسیه در بحران های مختلفی نظیر بحران سوریه قابل توجه و دقت نظر باشد. در واقع، روسیه با عنایت به فرهنگ استراتژیک خاص خود پای در آوردگاه سوریه نهاده و تلاش داشته تا علایق ژئوپلیتیک خود در این حوزه جغرافیایی فراسرزمینی را مدنظر قرار دهد. از این رو، مقاله حاضر در صدد است تا با بهره گیری از نظریه ژئوپلیتیک و روش توصیفی-تحلیلی-کتابخانه ای به تشریح رویکرد ژئوپلیتیک روسیه در قبال بحران سوریه بپردازد. لذا، سوال اصلی مدنظر در این مقاله این است که رویکرد ژئوپلیتیک فدراسیون روسیه در بحران سوریه چگونه قابل تحلیل است؟ در پاسخ، توضیح داده خواهد شد که رویکرد ژئوپلیتیک فدراسیون روسیه در قبال بحران سوریه را می توان در چارچوب نزاع ژئوپلیتیک دامنه دار این کشور با ایالات متحده آمریکا تجزیه و تحلیل نمود.